ابوطالب مروزیاَبوطالِبِ مَرْوَزی، عزیز الدین اسماعیل بن حسین بن محمد، نسب شناس سده های ۶ و ۷ ق/۱۲ و ۱۳ م مؤلف الفخری در انساب. ۱ - معرفینسب او به محمد دیباج فرزند امام صادق علیه‌السلام می‌رسد. [۱]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۲۳ ـ ۲۷، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۲]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۲۴۹ ـ ۲۵۰، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
جد سوم ابوعلی احمد بن محمد که در قم توطن داشت، به مرو سفر کرد و در آن‌جا سکنی گزید. [۳]
فخر الدین رازی، محمد بن عمر، ج۱، ص۱۰۶، الشجرة المبارکه، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۴]
یاقوت، ادبا، ج۶، ص۱۴۳.
[۵]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۲۷، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
ابوطالب به گفته خویش در ۲۲ جمادی الثانی ۵۷۲ق/ ۲۶ دسامبر ۱۱۷۶ م دیده به جهان گشود. ۲ - تحصیل و اساتیدوی تحصیلاتش را در زادگاه خود مرو آغاز کرد و نزد کسانی چون قاضی محمد بن سلیمان فقیهی، دانش آموخت. [۶]
یاقوت، ادبا، ج۶، ص۱۴۳ ـ ۱۴۴.
وی در اوالیل جوانی به قصد زیارت خانه خدا مرو را ترک گفت، ولی چون در ۵۹۲ ق به بغداد رسید، از ادامه سفر منصرف شد و مدتی در همان‌جا اقامت گزید. [۷]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۱۰۹، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۸]
یاقوت، ادبا، ج۶، ص۱۴۳.
ابوطالب از شهرهای خوارزم ، هرات ، نیشابور ، گرگان ، ری ، یزد ، شیراز ، رامهرمز ، تُستَر و همدان نیز دیدن کرده و از مشایخ و دانشمندان این شهرها بهره جسته است. [۹]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۲۱ ـ ۲۲، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۱۰]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۳۱ ـ ۳۲، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۱۱]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۵۲ ـ ۶۹، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۱۲]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۱۰۴ ـ ۱۰۸، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۱۳]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۱۳۷، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۱۴]
یاقوت، ادبا، ج۶، ص۱۴۴ ـ ۱۴۵.
۳ - مشایخدر میان مشایخ وی باید از فخر الدین رازی، عبدالسید بن علی مطرزَّی خوارزمی، قطب الدین عبدالمطلب بن محمد شعرانی، عبیدالله بن محمد شعرانی منجم، جمال الدین ابن ابی البرکات افطسی، شمس الدین بلغاری، محمدبن سعد دیباجی، محمد بن محمد ماهروی، اسماعیل بن محمد کاشانی، عبدالرحیم عبدالکریم سمعانی، محمد بن مسعود مسعودی، ابراهیم بن علی معینی و عبدالله بن عمر صفار نام برد. [۱۵]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۳۱ ـ ۳۲، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۱۶]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۶۹، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۱۷]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۱۳۴، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۱۸]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۲۳۱، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۱۹]
یاقوت، ادبا، ج۶، ص۱۴۴ ـ ۱۴۵.
۴ - ابوطالب در مروتاریخ بازگشت ابوطالب به مرو روشن نیست، اما به هرحال می‌دانیم که او در ۶۰۳ ق در خوارزم بوده [۲۰]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۱۳۴، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
و پیش از ۶۰۶ ق در مرو حضور داشته و در آن‌جا با فخر رازی (د ۶۰۶ ق) دیدار کرده و در همان زمان بوده که کتاب الفخری را برای وی تألیف کرده است. [۲۱]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۵ ـ ۷، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۲۲]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۲۳۱، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۲۳]
یاقوت، ادبا، ج۶، ص۱۴۸ ـ ۱۵۰.
۵ - شاگردانبه گفته یاقوت [۲۴]
یاقوت، ادبا، ج۶، ص۱۴۶ ـ ۱۴۷.
ابوطالب در منزل خود در مرو مجالس درس برگذار می‌کرد و در آن طالبان علوم حضور می‌یافتند و از درس وی استفاده می‌کردند، اما تنها شاگردی که از او نام برده شده، یاقوت حموی است که ابوطالب را در ۶۱۴ق در مرو دیده است. ۶ - بهره علمیابوطالب علاوه بر نسب شناسی، در حدیث ، نحو ، لغت ، اصول و نیز شعر و نجوم دستی داشته است، چنانکه یاقوت چند بیت شعر او را در معجم الادباء (۶/۱۴۷ ـ ۱۴۸) نقل کرده است. ۷ - درگذشتاز تاریخ دقیق درگذشت وی اطلاعی در دست نیست، فقط می‌دانیم که یاقوت (د ۶۲۶ ق) در شرح حال وی پس از ذکر نام ابوطالب عبارت «رحمه الله» را آورده که حاکی از مرگ او در زمان حیات یاقوت است. [۲۵]
یاقوت، ادبا، ج۶، ص۱۴۸.
[۲۶]
که سال مرگ وی را در ۶۳۲ق ضبط کرده است، بغدادی، ج۱، ص۲۱۱، هدیه.
۸ - مذهبتمیمی غزی، ابوطالب را در شمار حنفیان آورده است. [۲۷]
تمیمی، تقی الدین بن عبدالقادر، ج۲، ص۱۸۳ ـ۱۸۴، الطبقات السنیه فی تراجم الحنیفیه، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، ریاض، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳ م.
۹ - آثارتنها اثر بازمانده از ابوطالب، الفخری فی انساب الطالبیین است که به کوشش مهدی رجایی در قم (۱۴۰۹ ق) به چاپ رسیده است. اثر دیگر وی حظیرة القدس است که قبل از الفخری نوشته شده و در خصوص انساب طالبیان بوده است [۲۸]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۱۳۴، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
[۲۹]
ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، ج۱، ص۱۵۸، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق.
و کتابی نیز درباره نسب شافعی تألیف کرده بوده است.. [۳۰]
برای آثار یافت نشده وی، نک، ج۶، ص۱۴۶، یاقوت، ادبا.
۱۰ - فهرست منابع(۱) ابوطالب مروزی، اسماعیل بن حسین، الفخری، به کوشش مهدی رجائی، قم، ۱۴۰۹ ق. (۲) بغدادی، هدیه. (۳) تمیمی، تقی الدین بن عبدالقادر، الطبقات السنیه فی تراجم الحنیفیه، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو، ریاض، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳ م. (۴) فخر الدین رازی، محمد بن عمر، الشجرة المبارکه، به کوشش مهدی رجایی، قم، ۱۴۰۹ ق. (۵) یاقوت، ادبا. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوطالب مروزی»، ج۵، شماره۲۲۷۶. |